Potrącenie to czynność prawna, której wykonanie powoduje wzajemne umorzenie wierzytelności, jakie dwie osoby lub podmioty gospodarcze mają jednocześnie względem siebie.
Wierzyciel, dłużnik, dług - sprawdź co oznaczają te pojęcia >>
Na gruncie polskiego prawa istnieją dwa rodzaje potrąceń: ustawowe oraz umowne.
Potrącenie umowne wynika z zasady swobody kształtowania umów i nie jest uregulowane w Kodeksie cywilnym. Strony umowy mogą dowolnie ustalić warunki potrącenia. Mogą np. potrącić świadczenia niewymagalne lub niejednorodne. Zasadą jest jednak, że wzajemne nie mogą naruszać praw osób trzecich.
Potrącenie ustawowe jest uregulowane w art. 498 Kodeksu cywilnego, a zasady skorzystania z tego prawa są ściśle określone.
Ustawowe potrącenie wierzytelności jest możliwe wtedy, kiedy spełnione są jednocześnie następujące przesłanki:
1) dwie osoby/podmioty gospodarcze są jednocześnie względem siebie wierzycielem i dłużnikiem,
2) przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze (lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku),
3) wierzytelności są wymagalne (takie, których termin płatności minął)
4) wierzytelności mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
Potrącenie ustawowe spełnia funkcję zapłaty czy wręcz egzekucji i nie wymaga zgody osoby/podmiotu gospodarczego, do której jest kierowane. Stąd zdecydowanie częściej jest ono stosowane w obrocie gospodarczym.
Przedmiotem potrącenia mogą być tylko i wyłącznie pieniądze lub rzeczy tej samej jakości, oznaczone co do gatunku. Oznacza to, iż wierzytelności pieniężne mogą być potrącone tylko z wierzytelnościami pieniężnymi, nie zaś dotyczącymi rzeczy. Wierzytelności, których przedmiotem są rzeczy, mogą być potrącone tylko z takimi samymi wierzytelnościami, obejmującymi rzeczy dokładnie tej samej jakości oznaczone co do takiego samego gatunku. Nie mogą one być potrącane z wierzytelnościami pieniężnymi bądź takimi, które obejmują rzeczy innego rodzaju lub odbiegającymi jakościowo. Należy podkreślić, że oświadczenie o potrąceniu działa wstecz od chwili, gdy potrącenie stało się możliwe.
Potrącenie wierzytelności przedawnionej jest możliwe pod warunkiem, że w chwili, gdy stało się ono możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.
Dowiedz się więcej o przedawnieniu roszczeń >>
Potrącenie wierzytelności zajętej na rzecz innego podmiotu lub osoby jest możliwe chyba, że zaistniała jedna z dwóch poniższych okoliczności:
Istotne znaczenie dla tych uregulowań ma więc określenie chwili zajęcia wierzytelności. Przyjmuje się, że zajęcie wierzytelności dokonuje się w chwili doręczenia przez komornika dłużnikowi zajmowanej wierzytelności dokumentu zajęcia. Ustawodawca uznał, że skoro dłużnikowi zajętej wierzytelności nie wolno regulować zobowiązania do wierzyciela tylko do organu egzekucyjnego, to także nie powinno się dokonywać potrącenia, które tak naprawdę zastępuje płatność.
Potrącenie wierzytelności, której wykonanie zostało odroczone przez sąd lub bezpłatnie przez wierzyciela nie wyłącza potrącenia. Jeżeli jednak wierzyciel dostał rekompensatę z tego tytułu to potrącenie nie jest możliwe.
Potrącenia ustawowego dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie umowy. Istnieje również potrącenie dwustronne, które kształtowane jest poprzez zasadę swobody umów. Oświadczenie to może mieć dowolną formę. Dopuszczalne jest wysłanie go faxem lub na adres e-mail. Najczęściej jednak składane jest w formie pisemnej, aby zabezpieczyć się na wypadek ewentualnego sporu sądowego. Przyjmuje się, że oświadczenie o potrąceniu jest skutecznie złożone drugiej stronie z chwilą, w której mogła zapoznać się z jego treścią. Nie ma zatem znaczenia rzeczywiste zapoznanie się z tym oświadczeniem a jedynie taka możliwość. W oświadczeniu należy wskazać strony potrącenia, jego datę, informację jakich wierzytelności dotyczy oraz czy są one potrącane w całości czy części.
