Zatory płatnicze – czym są? Zapobieganie zatorom - najważniejsze regulacje prawne

Czym są zatory płatnicze?

Zatory płatnicze są skutkiem sytuacji, gdy przedsiębiorcy, którzy nie otrzymują w terminie zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi, nie mają środków na spłatę zobowiązań wobec własnych dostawców i  powodują te same problemy zapłatą u kolejnych podmiotów gospodarczych.

Taki łańcuch zaległości finansowych ma szczególnie negatywny wpływ na płynność finansową małych i średnich przedsiębiorstw, które zazwyczaj nie mają dużych rezerw kapitałowych.

Przyczyną zatorów płatniczych mogą być zarówno rzeczywiste problemy finansowe firm, jak i celowe opóźnianie płatności, mające na celu poprawę własnej płynności finansowej.

Najważniejszą regulacją prawną, która ma na celu zapobieganie powstawaniu zatorów płatniczych jest obowiązująca od stycznia 2020 roku ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, znowelizowana w 2022 roku.

W myśl tej ustawy zator płatniczy, czyli nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń płatniczych występuje wówczas, gdy w okresie 3 kolejnych miesięcy suma wartości wszystkich świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie przez dany podmiot wynosi co najmniej 2 mln zł.

Kogo dotyczy ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych?

Przepisy ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, stosuje się do transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są:

• przedsiębiorcy wpisani do CEIDG i rejestru przedsiębiorców KRS
• przedsiębiorcy z państw członkowskich UE, Norwegii, Islandii, Liechtensteinu oraz Konfederacji Szwajcarskiej
• oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych
• osoby wykonujące wolny zawód
• podmioty wykonujące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego
• rolnicy:
  • wynajmujący pokoje, sprzedający posiłki domowe i świadczący w gospodarstwach rolnych inne usługi związane z pobytem turystówbędący producentami wina w rozumieniu art. 2 pkt 23 ustawy z dnia 2 grudnia 2021 r. o wyrobach winiarskich, wyrabiający mniej niż 100 hektolitrów wina w roku winiarskim wyłącznie z winogron pochodzących z własnych upraw winorośli
  • w zakresie sprzedaży przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, o której mowa w art. 20 ust. 1c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
• koła gospodyń wiejskich, na podstawie ustawy o kołach gospodyń wiejskich
• podmioty publiczne:
  • jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o finansach publicznych:
    • organy władzy publicznej (np. ministrowie, wojewodowie, organy administracji centralnej), organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunałygminy, powiaty województwa oraz ich związki, a także związki metropolitalnejednostki budżetowe (np. urzędy, ministerstwa)samorządowe zakłady budżetowe (np. miejski zakład komunikacji)agencje wykonawcze (np. Agencja Mienia Wojskowego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Rynku Rolnego)instytucje gospodarki budżetowej (np. Centralny Ośrodek Sportu, Centrum Zakupów dla Sadownictwa)państwowe fundusze celowe (np. Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), Fundusz Pracy)ZUS i zarządzane przez niego fundusze oraz KRUS i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUSNFZ i samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnejuczelnie publiczne, Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;państwowe i samorządowe instytucje kultury (np. muzea)inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, instytutów działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, banków oraz spółek prawa handlowegoBankowy Fundusz Gwarancyjny
    inne państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej;
  • inne osoby prawne utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym, niemających charakteru przemysłowego ani handlowego., jeżeli jednostki sektora finansów publicznych lub inne państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot:
    • finansują je w ponad 50% lub
    • posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub
    • sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub
    • mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego;
  • związki ww. podmiotów.
• podmioty, o których mowa w art. 5 ust. 1 i art. 6 ustawy z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych.

Zatory płatnicze - najważniejsze regulacje prawne zapobiegające opóźnieniom w płatnościach

Terminy płatności faktur

Jak obliczyć termin płatności faktury?

Co do zasady termin zapłaty transakcji handlowej liczy się od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzającego dostawę towaru lub wykonanie usługi. Dwa przypadki, gdy termin zapłaty jest liczony od dnia otrzymania przez dłużnika towaru lub usługi to:

• nie jest możliwe ustalenie dnia doręczenia faktury lub rachunku potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, lub
• faktura lub rachunek zostały doręczone przed dostawą towaru lub wykonaniem usługi.

Maksymalne terminy płatności faktury w transakcjach między przedsiębiorstwami

Termin płatności faktury-rodzaje, sposób obliczania >>

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych

Odsetki za opóźnienie mają zrekompensować wierzycielowi koszty związane z oczekiwaniem na zapłatę. Wierzyciel, który spełnił swoje świadczenie, może żądać od dłużnika zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie:

• po upływie 30 dniu od dnia dostawy towaru lub świadczenia usługi, a termin zapłaty nie został ustalony,
• od dnia następującego po dniu ustalonym dniu zapłaty, jeśli termin płatności został uzgodniony,
• po upływie 60 dni od dnia doręczenia faktury lub rachunku, jeśli ustalony termin płatności ceny jest dłuższy niż 60 dni i jest on rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela, a wierzyciel (sprzedawca) spełnił swoje świadczenie.

Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych od 1 stycznia do 30 czerwca 2025 r.,

• dla podmiotu publiczny będący podmiotem leczniczym - stopa referencyjna NBP obowiązująca w dniu 01.01.2025 r. + 8 pp (13,75%)
• dla podmiotu innego niż publiczny będący podmiotem leczniczym - stopa referencyjna NBP obowiązująca w dniu 01.01.2025 r. + 10 pp (15,75%)

Przewodnik po odsetkach za opóźnienie w transakcjach handlowych >>

Rekompensaty za koszty odzyskiwania należności

Rekompensata przysługuje od każdej niezapłaconej wierzytelności. Stanowi ona stałą, zryczałtowaną kwotę uśrednionych kosztów dochodzenia należności i jest niezależna od czynników takich jak wina dłużnika czy czas opóźnienia. Wierzyciel może ją naliczyć, w przypadku braku terminowej zapłaty przez dłużnika, niezależnie od tego, czy faktycznie poniósł jakiekolwiek koszty. Oznacza to możliwość naliczenia rekompensaty w przypadku znacznego opóźnienia w zapłacie należności, jak również gdy opóźnienie to jest niewielkie. Jeżeli koszty odzyskiwania należności przekroczą równowartość rekompensaty, wierzycielowi przysługuje zwrot kosztów dochodzenia należności przewyższających tę kwotę.

Wysokości rekompensat za poniesione koszty związane z odzyskiwaniem należności

• 40 euro – gdy świadczenie pieniężne nie przekracza 5000 zł
• 70 euro –  gdy świadczenie pieniężne jest wyższe od 5000 zł, ale niższe niż 50 000 zł
• 100 euro – gdy świadczenie pieniężne jest równe lub wyższe od 50 000 zł. 

Obowiązek składania sprawozdań o terminach zapłaty w transakcjach handlowych

Zgodnie z przepisami, obowiązek składania sprawozdań o terminach zapłaty w transakcjach handlowych spoczywa na:

• największych przedsiębiorstwach (tj. podmiotach, które osiągają przychody powyżej 50 mln euro rocznie),
• podmiotach publicznych, takich jak szpitale czy uczelnie, których zobowiązania wynikają z umów handlowych.

Sprawozdania te składane są do Ministerstwa Rozwoju i Technologii i mają na celu monitorowanie praktyk płatniczych oraz identyfikację problemów związanych z opóźnieniami.

Więcej o składaniu sprawozdań >>

Ulga na złe długi w PIT i CIT

Wierzyciel, który nie otrzyma zapłaty w ciągu 90 dni od upływu terminu określonego w umowie lub na fakturze, może pomniejszyć podstawę opodatkowania o kwotę wierzytelności (z kolei dłużnik ma obowiązek podniesienia podstawy opodatkowania o kwotę, której nie zapłacił).

Więcej o uldze na złe długi >>

Ułatwienia w zabezpieczaniu roszczenia w  sądzie

Sądowe zabezpieczenie roszczenia jest jednym z podstawowych narzędzi ochrony praw wierzyciela, które ma zapobiec wytransferowaniu środków przez dłużnika. Po uzyskaniu zabezpieczenia, wierzyciel ma większe szanse odzyskania swoich należności w przypadku korzystnego wyroku sądu.

Obecnie w sprawach o roszczenia pieniężne z tytułu transakcji handlowej – w których wartość wynagrodzenia nie przekracza 75 000 złotych – powód może żądać udzielenia zabezpieczenia, jeżeli uprawdopodobni:

• roszczenie oraz
• okoliczność, że należność nie została uregulowana w ciągu3 miesięcy od dnia upływu terminu płatności określonego w fakturze (rachunku) lub umowie.

Sądowe zabezpieczenie roszczeń w transakcjach handlowych >>

Bezskuteczność postanowień umownych zakazujących albo ograniczających przelew wierzytelności

Zastrzeżenie umowne zakazujące przelewu wierzytelności (cesji) jest szczególnie dotkliwe w relacjach asymetrycznych, w których występuje element przewagi kontraktowej. Nie ma uzasadnienia, aby podmiot, który nie wywiązuje się ze swoich podstawowych obowiązków umownych, jakim jest regulowanie świadczenia pieniężnego w terminie, mógł jednocześnie powoływać się na zastrzeżenie umowne wyłączające lub ograniczające prawo wierzyciela do przelewu wierzytelności.

24 stycznia 2023 r. weszły w życie  uregulowanie prawne wprowadzające bezskuteczność postanowień umownych zakazujących albo ograniczających przelew wierzytelności w przeterminowanych transakcjach handlowych, w których wierzycielem jest MŚP, a dłużnikiem duży przedsiębiorca.

Zakaz cesji wierzytelności - co to jest i jak sobie z nim radzić?