W obrocie gospodarczym weksel najczęściej stanowi rodzaj gwarancji spłaty zobowiązania. Jest to jedna z najczęściej stosowanych form zabezpieczenia faktoringu. Weksel może również być wręczany zamiast zapłaty.
Weksel jest papierem wartościowym o dokładnie określonej przez prawo wekslowe formie. Złożenie na nim podpisu stanowi podstawę zobowiązania podpisującego. Tym samym weksel potwierdza istnienie zobowiązania osoby podpisującej (dłużnika wekslowego).
Charakterystyczną cechą weksla jest jego abstrakcyjność. Zobowiązanie wekslowe jest „oderwane” od przyczyny prawnej, zdarzenia gospodarczego, w związku z którym został on wystawiony. Każdy, kto złoży podpis na wekslu, musi liczyć się z tym, że może być zobowiązany wobec dalszych posiadaczy weksla.
Stronami operacji wekslowej są przede wszystkim:
Oprócz dłużników wekslowych głównych - trasanta i akceptanta, w stosunku wekslowym mogą pojawić się dłużnicy wtórni:
Najczęściej weksel pełni funkcję gwarancyjną. Polega ona na zabezpieczeniu zapłaty weksla przez wszystkie osoby na nim podpisane. Wielość osób podpisanych na wekslu w charakterze wystawcy, poręczyciela lub indosanta zwiększa prawdopodobieństwo zapłaty należności. Gwarancyjna funkcja weksla jest realizowana poprzez takie jego cechy jak:
Weksel może również pełnić funkcję płatniczą, czyli może być wręczany w miejsce zapłaty w transakcjach gospodarczych.
Prawo wekslowe wyróżnia dwa rodzaje weksli:
Weksel własny to papier wartościowy sporządzony według ściśle określonych przez prawo wekslowe zasad, który zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy do zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie, powodujący bezwarunkową odpowiedzialność osoby/osób na nim podpisanej.
Obligatoryjne elementy weksla własnego to:
Weksel własny in blanco jest to rodzaj weksla własnego, który zaopatrzony jest tylko w sam podpis wystawcy, bądź w niektóre elementy weksla np. miejsce i datę wystawienia czy klauzule wekslowe (bez protestu, zakazująca indosowania weksla itp.). Jest on najczęściej wekslem o charakterze gwarancyjnym wystawianym jako zabezpieczenie spłaty zaciągniętego zobowiązania np. kredytu. Łącznie z wekslem in blanco składana jest najczęściej deklaracja wekslowa, która stwierdza treść zobowiązania, które jest zabezpieczane i formułuje zasady wypełnienia weksla.
Weksel trasowany jest papierem wartościowym, sporządzonym według ściśle określonych przez prawo wekslowe zasad, który zawiera skierowanie do oznaczonej osoby bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej sumy pieniężnej w oznaczonym czasie i miejscu, powodujący bezwarunkową odpowiedzialność osoby/osób na niej podpisanej.
Aby weksel trasowany był ważny musi zawierać następujące elementami:
Te elementy muszą być uwzględnione, bez względu na ich kolejność.
Zasadnicza różnica zatem pomiędzy tymi dwoma rodzajami weksla polega na tym, że w wekslu własnym wystawca sam zobowiązuje się do zapłacenia określonej sumy pieniężnej - brak tu więc wskazania osoby trzeciej, która ma zapłacić, natomiast w wekslu trasowanym wystawca poleca zapłatę określonej przez siebie sumy pieniężnej innej osobie (np. bankowi).
Termin płatności weksla należy określić datą (dzień, miesiąc, rok). Najwcześniejsza dopuszczalna data płatności weksla to data wymagalności zobowiązania, a najpóźniejsza to data przedawnienia roszczenia. Weksel bez oznaczenia terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem. Weksel może być płatny:
Weksle z innymi terminami płatności lub z kilku następującemu po sobie terminami są nieważne.
Przykładowe określenia terminów płatności weksla powodujące jego nieważność poprzez umożliwienie zapłaty w kilku terminach:
„Pan Jan Kowalski zapłaci za ten weksel w ciągu 60 dni od daty wystawienia"
„Zapłacę za ten weksel w terminie od 1 kwietnia do 1 maja".
Posiadacz weksla może przenieść prawa z niego wynikające na inną osobę w drodze indosu. Odbywa się to poprzez napisanie na wekslu odpowiedniego oświadczenia i wręczenie go nowemu posiadaczowi. Weksel zaopatrzony w indos nazywa się rymesą. Osoba przenosząca to indosant, a ta na rzecz której przenoszone jest uprawnienie to indosatariusz. Poprzez zastosowanie klauzul wekslowych można uniemożliwić indosowanie weksla. Efekt ten można uzyskać poprzez zastosowanie klauzuli zakazującej dalszego zbywania weksla „nie na zlecenie” lub innego równoznacznego sformułowania np. „bez indosu”, „zapłacę tylko x”.
Roszczenie z weksla może być dochodzone w postępowaniu nakazowym. Oznacza to ograniczenie kosztów wpisu sądowego, a także możliwość ustanowienia zabezpieczenia na majątku dłużnika po wydaniu nakazu zapłaty w trybie nakazowym nawet przed jego uprawomocnieniem.
Weksle mogą wystawiać zarówno osoby fizyczne jak i podmioty gospodarcze. Osoba fizyczna własnoręcznie podpisuje weksel nazwiskiem. Nie ma takiego obowiązku, ale dla bezpieczeństwa wierzyciela warto, aby podpis był czytelny oraz dodatkowo zawierał imię oraz adres zamieszkania, numer PESEL czy dowodu osobistego dłużnika wekslowego.
W przypadku podmiotu gospodarczego bez zdolności prawnej, jakim jest jednoosobowa działalność gospodarcza, weksel podpisuje właściciel. W spółkach cywilnych weksle podpisują wspólnicy. Jeśli wszyscy wspólnicy razem mają spłacać zobowiązanie to wszyscy muszą złożyć podpisy na wekslu. Jeśli zobowiązanie nie dotyczy wszystkich wspólników, to tylko osoby odpowiadające za nie powinny złożyć podpis na wekslu. Pomimo, że w spółce cywilnej wszyscy członkowie odpowiadają majątkiem za jej zobowiązania, to w kwestii podpisanego weksla odpowiedzialność za niego biorą tylko osoby, które się na nim podpisały.
W przypadku gdy trasantem weksla jest jednoosobowa działalność gospodarcza lub spółka cywilna roszczenia wierzyciela wekslowego będą lepiej zabezpieczone, jeśli na wekslu podpis złożą małżonkowie wspólników spółki /właściciela, szczególnie w sytuacji jeśli nie mają ustanowionej rozdzielności majątkowej.
W przypadku podmiotów gospodarczych posiadających zdolność prawną, np. spółki z o.o. i akcyjne, podpis na wekslu powinien składać się z: pieczęci firmowej lub pełnych danych firmy oraz podpisu osoby (lub osób) upoważnionej do reprezentowania ( np. prezes zarządu spółki).
